Bilim dünyasının her yıl sonuçlarını heyecanla beklediği Nobel Ödülleri, Fizyoloji veya Tıp ödülüyle başladı. 2025 Nobel Tıp Ödülü, "periferik bağışıklık toleransı" üzerine yaptıkları çalışmalarla bağışıklık sisteminin gizemlerinden birini çözen Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi.Bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizması, keşfiyle yeni bir araştırma temeli oluşturdu ve şimdiden klinik uygulamada test edilen tedavilerin geliştirilmesine yol açtı.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Peki bu keşif nedir?</h2>İşe bağışıklık mekanizmasını anlayarak başlamak gerekir. Bağışıklık sisteminin hastalıklardan koruyan ve vücuda yabancı patojen, yani hastalık yapıcı mikroorganizmalarla savaşan bir sistem olduğu birçok kişi tarafından biliniyor. Fakat bağışıklık sistemi, sadece dışarıdan gelen patojen mikroorganizmalara tepki göstermekle kalmaz; bazen vücut kendini, kendinden koruyacak şekilde de davranır. Buna da “otoimmün tepki” denir.&nbsp;Bağışıklık sistemi, güçlü olması istenilen bir mekanizmadır. Fakat fazla güçlü olması durumunda vücudun kendi hücrelerine saldırması durumu gözlenir. Bu tür istenmeyen saldırıların önlenebilmesi durumunda ise “Treg hücreleri” olarak da bilinen düzenleyici T hücreleri devreye girer.Bağışıklık sisteminin temel oyuncularından biri olan T hücreleri,&nbsp;bizi mikroorganizmalara karşı koruyan beyaz kan hücreleridir. Bunlar iki ana gruba ayrılır: &nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Devriye gezerek tehlikeyi fark eden ve diğer bağışıklık hücrelerini alarma geçiren yardımcı T hücreleri (CD4+),</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Virüs bulaşan ya da tümörleşmiş hücreleri yok eden katil T hücreleri (CD8+)</li></ul>Bu hücreler, gerektiğinde saldırıya geçer ancak saldırının bittiğini anlamaları da gerekir. Aksi takdirde kendi ordumuz, kendi şehrini yakıp yıkabilir. İşte bu noktada devreye düzenleyici T hücreleri girer. Bu özel hücreler, bağışıklık sisteminin freni&nbsp;gibi çalışır ve gereğinden fazla veya yanlış yere yönelmiş bir bağışıklık tepkisini sakinleştirir.Treg hücreleri, bu görevi birkaç farklı mekanizmayla yerine getirir:<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">IL-10 ve TGF-β gibi baskılayıcı sitokinler, yani bağışıklık sistemimizde kimyasal haberciler olarak görev yapan proteinler salgılayarak diğer bağışıklık hücrelerini yavaşlatır. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Başka T hücrelerinin çoğalması için gerekli molekülleri tüketerek saldırgan hücrelerin büyümesini engeller. &nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Doğrudan temasla saldırgan hücreleri durdurur.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bazı aşırı aktif hücrelerin ölümünü tetikler.</li></ul>Treg hücreleri yoksa bağışıklık sistemi kontrolden çıkabilir, fazlaysa bu kez bağışıklık sistemi yeterince çalışamaz ve kanser gibi hastalıklar ilerleyebilir. Bu dengeyi anlamak, hem otoimmün hastalıklar hem de kanser tedavisi&nbsp;için önemlidir.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nobel’e giden yol</h2>Uzun yıllar boyunca bilim insanları, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmamasının tek yolunun “merkezî tolerans”&nbsp;olduğunu düşünüyordu. Bu görüşe göre bağışıklık hücreleri timusta olgunlaşırken vücuda zarar verebilecek olanlar eleniyordu. Ancak bu mekanizmanın kusursuz işlemediği fark edildi. Bazı saldırgan hücreler timustan kaçıp vücuda yayılabiliyordu. Demek ki timus dışında ek bir güvenlik sistemi de olmalıydı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823412253.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Shimon Sakaguchi,&nbsp;1995 yılında düzenleyici T hücrelerini keşfetti ve bu hücrelerin bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engellediğini gösterdi. Mary E. Brunkow ve Fred Ramsdell ise 2001 yılında Foxp3 adlı geni buldu.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu genin bozukluğu, hem farelerde hem de insanlarda ağır otoimmün hastalıklara yol açıyor. Zira Foxp3 geni, düzenleyici T hücrelerinin gelişimi ve işlevi için gerekli.&nbsp;</li></ul>Sakaguchi, 2003 yılında Foxp3 geninin&nbsp;düzenleyici T hücrelerinin gelişimini yönettiğini ve bu hücrelerin bağışıklık toleransında&nbsp;anahtar rol oynadığını gösterdi. 1995, 2001 ve 2003 yıllarında yapılan bu üç çalışmayla birlikte Sakaguchi, bağışıklık sisteminin “kendisi” ile “yabancıyı” ayırt ederken nasıl denge kurduğunu açıklığa kavuşturdu ve tedavilere giden yolu açtı.<img src="https://images.aposto.com/2025/9/2/1759823426238.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.84" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable"><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bu keşif neden önemli?&nbsp;</h2>2025 Nobel Tıp Ödülü sahiplerinin keşifleri, bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza zarar vermesini önleyen “periferik bağışıklık toleransını” anlamamıza yardımcı oluyor. Özellikle düzenleyici T hücrelerinin varlığının ve bu hücrelerin gelişiminde rol oynayan Foxp3 isimli genin keşfi bu noktada önemli bir rol oynuyor.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bu keşifler, otoimmün hastalıkların ve bazı kanserlerin tedavisi için de yeni yollar açıyor.&nbsp;</li></ul>Ayrıca bu çalışmalar, bağışıklık sisteminin neden kendi dokularımıza saldırmadığını açıklayan ana mekanizmayı ortaya koyduğu için de çok önemli kabul ediliyor.&nbsp;2025’te ödül alan keşiflerin özünde iki önemli nokta var: Düzenleyici T hücrelerinin varlığını göstermek ve bu hücreleri yöneten Foxp3 adlı anahtar geni bulmak. Bu keşifler sayesinde bazı otoimmün hastalıkların neden oluştuğu daha iyi anlaşılıyor ve yeni tedavi yollarının önü açılıyor.&nbsp;<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Neden bunca sene sonra verildi?</h2>Nobel Komitesi, bu çalışmaları yıllar sonra ödüllendirdi çünkü etkilerinin kalıcı, geniş ve klinik olarak dönüştürücü olduğu zaman içinde netleşti. Nobel Ödülleri, genelde kanıtın olgunlaşmasını, alanın yeniden şekillenmesini ve keşiflerin tedavilere yansımasını bekler.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Ayrıca ödüller, en fazla üç kişiye verilebildiği için tarihsel katkıların ayrıştırılması ve doğru isimlerin seçimi de zaman alır.&nbsp;</li></ul>Temel bir buluşun gerçekten paradigmayı değiştirip değiştirmediği, başka laboratuvarlar tarafından tekrarlanması ve farklı hastalıklara uygulanmasıyla yıllar içinde anlaşılır. Treg/Foxp3 keşfinin otoimmünite, nakil ve kanser immünoterapilerindeki somut etkileri son 20 yılda birikti.&nbsp;Ek olarak: Nobel, sadece mekanizmayı değil, tıbbı dönüştüren etkileri de ödüllendirir. Treg biyolojisi; IPEX’in anlaşılması, düşük doz IL2 gibi Treg artırıcı stratejiler, hücresel Treg tedavileri ve kanserde Treg’i hedefleyen yaklaşımlarla klinik zemine taşındı. Treg kavramının, genetik temelinin ve bunların bağışıklık toleransındaki merkezî rolünün birbirini nasıl tamamladığının değerlendirilmesi ve üç ismin birlikte onurlandırılması için doğru zamanın gelmesi gerekti.&nbsp;2001-2003’teki temel keşifler; 20 yılın üzerinde bir sürede yapılan geniş deneysel teyit, mekanistik derinleşme ve klinik uygulama biriktirdi. Bu birikim, periferik bağışıklık toleransının tıp pratiğini etkileyen bir paradigma olduğunu tartışmasız hâle getirdi. Nobel’in şimdi verilmesi,&nbsp;bilimin olgunlaşma döngüsünün tamamlandığını ve etkilerin kalıcı hâle geldiğini de ortaya koymuş oldu.&nbsp;

Quando

Bu yılın Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü, Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell ve Shimon Sakaguchi’ye verildi. Ödül, üç bilim insanına bağışıklık sisteminin kendi dokularımıza saldırmasını engelleyen “periferik bağışıklık toleransı” mekanizmasını açıklığa kavuşturan çığır açıcı keşiflerinden dolayı takdim edildi. Peki bu keşif neden önemli?

lık toleransı ile ilgili hikayeler